«نقص خیالی» در آینه ذهن: بدریخت‌انگاری بدنی در نوجوانان

اختلال بدریخت‌انگاری بدنی (BDD) یک اختلال روانی است که در آن فرد به‌طور مفرط و آزاردهنده روی نقص‌های خیالی یا جزئی در ظاهر خود تمرکز می‌کند و این نگرانی‌ها می‌توانند باعث اضطراب، صرف ساعات طولانی جلوی آینه یا اجتناب از آن، پرهیز از موقعیت‌های اجتماعی یا عکس گرفتن، آرایش افراطی و جستجوهای مکرر برای جراحی‌های زیبایی و در نهایت کاهش کیفیت زندگی شوند. این اختلال معمولاً در دوران نوجوانی آغاز می‌شود و عوامل زیستی (ژنتیک و نوروترانسمیترها)، روان‌شناختی (کمال‌گرایی، عزت‌نفس پایین، تجربه‌های منفی اولیه) و اجتماعی–فرهنگی (فشارهای زیبایی رسانه‌ای و مقایسه اجتماعی) در شکل‌گیری آن نقش دارند.

تجربه‌هایی از قبیل مورد تمسخر قرار گرفتن، آزار یا نادیده گرفته شدن در دوران کودکی، تاثیر عمیقی بر تصویر بدنی فرد دارد. این تجارب به خصوص زمانی که در ارتباط با مراقبین اولیه کودک شکل می‌گیرند، موجب آسیب‌پذیری ساختار «خود» و «خودپنداره بدنی» کودک می‌شود. این تجارب اولیه از آسیب، انتقاد دائمی و نادیده گرفته شدن شرم عمیقی را در روان فرد به جا می‌گذارند.

ذهن برای گریختن از درد عاطفی، اضطراب یا شرم شدیدی که درباره «خود» دارد، این احساسات ناخوشایند را به چیزی بیرونی «منتقل» می‌کند: مثلاً احساس شرم یا ترس را روی یک نقص خیالی در بینی یا پوست جایگزین می‌کند. این کار از نگاه ناخودآگاه مثل یک میان‌بُر عمل می‌کند تا مجبور نباشیم مستقیماً با احساسات دردناک خود روبه‌رو شویم و تصویر «منِ خوب» درون‌مان را حفظ کنیم.

پس ذهن به‌جای آنکه بگوید «من از قضاوت دیگران می‌ترسم»، می‌گوید «همه فکر می‌کنند صورت زشتی دارم» و به این شکل احساس شرم عمیقی که متوجه «موجودیت» و «هسته خود» است به یک مشکل ظاهری تبدیل می‌شود که روبه‌رو شدن با آن برای روان فرد قابل تحمل‌تر است. این سازوکار ساده، از درگیر شدن با ترس‌های عمیق‌تر جلوگیری می‌کند و ما را وادار می‌سازد دائماً روی ظاهرمان متمرکز شویم، بی‌آنکه بفهمیم ریشه اصلی ناراحتی جای دیگری است.

در این بین، به نظر می‌رسد که استفاده مداوم از رسانه‌های اجتماعی، به‌ویژه پلتفرم‌های تصویری، با شدت علائم BDD ارتباط دارد.
در مواجهه با تصاویر فیلترشده و روتوش‌شده، نوجوانان و جوانان تمایل پیدا می‌کنند خود را با ایده‌آل‌های غیرواقعی مقایسه کنند که همین مسئله منجر به نارضایتی مزمن از بدن می‌شود.